İslam Sanatının İlk ve Özgün Plan Şeması

İslam sanatının oluşumu ve gelişimi tarihi süreç içinde birçok farlı süreçten geçmiştir. İslam sanatının ilk ve özgün plan şemasına ise Eyvan adı verilmektedir. İslam medeniyetinin büyük bir bölümünü oluşturan İslam sanatı, oldukça yeni bir kavramdır. Modern bir kavram olarak ele alınan İslam sanatı, İslam kültürünün izlerini barındıran sanat eserlerini ifade etmek için kullanılır.  

İslam topraklarında üretilen ve İslam kültürünün izlerini bünyesinde barındıran sanat eserlerinin sadece Müslümanlar tarafından yapılmış olması gerekmez. Farklı dinlerden sanatçıların da İslam sanat eserleri yaptıkları görülmektedir. İslam sanatının ilk ve özgün plan şeması olarak gösterilen Eyvan ise dikkat çeken yapılar arasında gösterilebilir.  

İslam Sanatının İlk ve Özgün Plan Şeması Hangisidir ? 

İslam sanatı tarihi süreç içinde birçok farklı eserle geniş bir coğrafyada incelenebilir. İslam sanatının ilk ve özgün plan şeması ise Eyvan olarak tanımlanmaktadır. Farsça kökenli bir sözcük olan Eyvan, Arapça’da İvan, Livan şeklinde kullanılmıştır. Dilimize ise eyvan olarak geçmiştir. İslam sanatının ilk ve özgün plan şemasını oluşturan Eyvan, üstü çoğu zaman tonozla örtülü, üç tarafı kapalı, bir tarafı ise tamamen açık bir mimari olarak tanımlanır.  

Tarihi süreç içinde Eyvan’a İran, Selçuklu ve Osmanlı mimarilerinde çok fazla örneklerine rastlanmaktadır. Özellikle İran ve Orta Asya’da medrese, cami gibi yapıların inşasında bu plana çok sık rastlanmaktadır. İslam kültürü içinde bu mimari planın en iyi örneklerine ise Tük İslam devletleri döneminde rastlanmaktadır. Eyvan tarzı mimariye en iyi örnek oluşturan yapılardan biri ise Özbekistan Semerkand’taki Şir – Dor Medresesidir.  

İslam Sanatının Özellikleri Nelerdir ? 

İslam sanatının özellikleri birçok farklı başlık altında incelenebilir. İslam’da resim, heykel, müzik ve diğer sanat dallarında birçok eser çeşitli farklı formlarda karşımıza çıkmaktadır. Özellikle heykel ve müzik sanatına dair çeşitli sınırlamalar dikkat çekmektedir. İslam sanatının en belirgin ve temel özelliği ise ‘’tevhid’’ anlayışıdır. Tevhid, ilahi birlik ve teklik gibi anlamlar taşır.  

Batı sanatının tasvirci, telkin veren ve yönlendirici özelliklerini tümüyle reddetmektedir. Kübistik bütünlük İslam sanatında insanın bilinçli olarak yaratılmış olduğu inancına dayanmaktadır. İslam sanatının ilk ve özgün plan şeması içinde yer alan eserler de bu tür özelliklere rastlanır. Tevhid, yansıtma, işlevsellik ve güzellik gibi unsurlar İslam sanatının özelliklerini oluşturmaktadır.  

İslam Sanatı İlk Kez Hangi Dönemde Özgün Eserler Vermeye Başlamıştır? 

İslam sanatı örnekleri incelendiğinde birçok farklı coğrafyada eşsiz eserlere rastlanmaktadır. İslam sanatında ilk defa özgün eserler ise Hulefa – i Raşidun döneminde Emeviler ve Abbasiler döneminde de mevcut şartlara göre sanatsal faaliyetlere devam edilmiştir. Bu dönemde İslam sanatının önemli eserleri ortaya çıkmaya başlamıştır. İslam sanatında en iyi sanat eserleri ve örneklerine ise Türk İslam medeniyetlerinde rastlanmaktadır.  

Türk İslam Sanatının İlk Örnekleri Nelerdir ? 

Türk İslam sanatının ilk örnekleri özellikle Karahanlılar döneminde ortaya çıkan eserlerle şekillenmeye başladı. Söz konusu dönemde kerpiç yapılar ağırlıklı olarak görülmüştür. Ardından Gazneliler döneminde ilk kez ahşap direkli camiler yapılmaya başlamıştır. Büyük Selçuklu Devleti döneminde ise İslam sanatının ilk ve özgün plan şeması olarak da ifade edilen eyvanlı tip cami modellerinin geliştiğine rastlanmaktadır.  

Türk İslam sanatında özellikle Selçuklu ve Osmanlı dönemine dair eserler zirve noktasını oluşturmaktadır. İslam sanatının ilk ve özgün plan şeması olan eyvan tipi yapılar başta olmak üzere, mimariden şiire, minyatürden medreselere ve daha pek çok farklı sanat türünde eserlere tarih boyunca sıkça rastlanmaktadır.